ឯកសារដ៏កម្រស្ដីពីការបែកបាក់បន្ទាយលង្វែក! នេះជាប្រវត្តិសាស្ដ្រដែលកូនខ្មែរគ្រប់រូបគួរដឹង!

បរិបទនៃសន្ធិសញ្ញាសម្ព័ន្ធមេត្រីភាពខ្មែរ~សៀមដើម្បីឲ្យងាយយល់ យើងត្រូវត្រឡប់ទៅមើលលបរិបទនៃការចងសម្ព័ន្ធមេត្រីភាព និងការសង្កត់ឲ្យសៀមព្រមធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍នៃមហាខេត្តនៅភាគខាងលិចរបស់កម្ពុទេសដូចជា៖ ច័ន្ទបុរី (រួមទាំងត្រាត និងរយ៉ោង) បស្ចិមបុរី (រួមទាំងស្រះកែវ និងនគរនាយក) ដែនរដ្ឋបាលនគរាជសីមា (រួមបញ្ចូលទាំងខេត្តជួរភ្នំដងរ៉ែក បុរីរម្យ ស្រីស្លាកែត សុរិន្ទ និងឧប្បល្លៈធានី) មកជាដែនដីរបស់កម្ពុទេសវិញ។

ដោយរងការឈ្លានពានពីសំណាក់នគរហង្សាវតី(ភូមា)យ៉ាងខ្លាំង ហើយដោយមើលឃើញពីសម្ថភាពកងទ័ពដ៏អង្គអាចក្លាហានរបស់លង្វែក ក្រោមព្រះបញ្ញាញាណវែងឆ្ងាយរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទបរមិន្ទមហារាជ ឬព្រះបរមរាជាទី ៣ (រាជ្យឆ្នាំគ.ស ១៥៦៦~១៥៧៦) ដែលបានលើកទ័ពទៅសង្កត់ឡោមព័ទ្ធក្រុងស្រីអយុធ្យា៣លើក ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៥៧០, ១៥៧២ និង ១៥៧៤ និងបានដឹងថាខ្មែរបានឈ្នះសង្គ្រាមលាវ ដោយប្រើទ័ពតិចយកឈ្នះលើទ័ពដ៏ច្រើនរបស់នគរលានដំរីស្រីនាគតនហ៊ុតផង (លាវឈ្លានពានក្រោយមិនគោរពពាក្យសច្ចៈក្នុងការភ្នាល់ជល់ដំរី ដាក់តំណាំងនគរ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៥៧២ ។

ព្រះពញាសេដ្ឋាធិរាជបានលើកទ័ពមកទាំងពីរច្រក ជើងគោក១សែននាក់ និងដំរី សេះជាច្រើនពាន់ក្បាល និងទ័ពជើងទឹក៥មុឺននាក់ តាមដងទន្លេមេគង្គ) សៀមក្នុងរាជ្យ ព្រះបាទមហាធម្មរាជា (ឆ្នាំគ.ស ១៥៦៨~១៥៨៩ ត្រូវជាព្រះបិតារបស់ព្រះបាទនរេស្វារៈ ឆ្នាំគ.ស ១៥៨៩~១៦០៤) បានយល់ព្រមបង្កើតសន្ធិសញ្ញាសម្ព័ន្ធមេត្រីភាពក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៥៧៥ នៅអាងសីលា ។
«សេចក្តីសំខាន់សន្ធិសញ្ញាជារួមមាន៖

១~ នគរទាំងពីរប្តេជ្ញាចងសម្ព័ន្ធមេត្រីភាពជាមួយគ្នាជាបងប្អូន ហើយមិនមានការឈ្លានពានគ្នាតទៅទៀតឡើយ ។
២~ សៀមត្រូវព្រមប្រគល់មហាខេត្តខ្មែរទាំងបី មាន ច័ន្ទបុរី បស្ចិមបុរី និងនគរាជសីមា ដែលធ្លាប់វាយយកទៅគ្រប់គ្រង ឲ្យស្ថិតក្នុងដែនដីរបស់កម្ពុទេសវិញ ។
៣~ នគរទាំងពីរនឹងត្រូវជួយគ្នាទៅវិញទៅមក ប្រសិនបើមានការឈ្លានពានពីសត្រូវខាងក្រៅ ។»

លេសរំលាយសន្ធិសញ្ញាសម្ព័ន្ធមេត្រីភាពខ្មែរ~សៀម

ក្រោយពីខ្មែរបានគ្រប់គ្រងលើមហាខេត្តទាំងបីវិញនគរទាំងពីរបានរស់នៅជាសុខសាន្តមិនមានការឈ្លានពានគ្នាទៅវិញទៅមកឡើយ ។ លុះដល់ឆ្នាំគ.ស១៥៨៥ នគរហង្សាវតីដោយមានក្តីព្រួយបារម្ភពីការរីកចំរើនរបស់នគរស្រីអយុធ្យា និងការចង់ប្រកាសឯករាជ្យចេញពីចំណុះហង្សាវតីរបស់សៀមផង ភូមាក៏បានសម្រេចចិត្តលើកទ័ព ២៥មុឺននាក់មកវាយក្រុងស្រីអយុធ្យា ។

ដោយខ្មែរ~សៀម មានសន្ធិសញ្ញាសម្ព័ន្ធមេត្រីផង ខាងលង្វែកក្នុងរាជ្យព្រះបាទសត្ថា ឬព្រះបរមរាជាទី ៤ (រាជ្យឆ្នាំគ.ស ១៥៧៦~១៥៨៦)ក៏បានចេញព្រះរាជបញ្ជាឲ្យព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៌ដែលជាព្រះឧបរាជ រៀបចំកងទ័ពចំនួន២មុឺននាក់ទៅជួយការសឹកក្រុងស្រីអយុធ្យា ។

តាមការស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្ត្រជាតិនិយមរបស់សៀមបានអះអាងថា ការសឹកសង្គ្រាមលើកនេះ សៀមមិនបានឃើញការជួយច្បាំងពីកងទ័ពលង្វែកតាមសមគួរទេ គេឃើញតែកងទ័ពលង្វែកជាកងទ័ពជួរក្រោយ ហើយចាំប្រមូលតែជ័យភ័ណ្ឌប៉ុណ្ណោះ ពួកមេទ័ពសៀមមានការមិនពេញចិត្តយ៉ាងខ្លាំង ។

ព្រះបាទនរេស្វារៈ បានយល់ឃើញថា ការសឹកលើកនេះ នឹងអាចឈ្នះហង្សាវតីដោយមិនចាំបាច់មានការជួយពីកងទ័ពលង្វែកឡើយ ប៉ុន្តែបើដេញកងទ័ពលង្វែកទៅវិញក្រែងខុសព្រះរាជប្រពៃណី ដែលព្រះបីតាបានចងសម្ព័ន្ធមេត្រីភាពយូរមកហើយ ។ ពួកមេទ័ពសៀមទាំងឡាយក៏គិតរកឧបាយដើម្បីដេញព្រះបាទសុរិយោពណ៌ត្រឡប់ទៅនគរវិញ ។

ដំបូងពួកមេទ័ពសៀមបានបង្ខំឲ្យព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៌ថ្វាយបង្គំព្រះបាទនរេស្វារៈ ក្នុងឋានៈជានគរតូចជាងបើទុកណាជាមានសក្តិជាព្រះឧបរាជដូចគ្នាក៏ដោយ ព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៌មិនព្រម ដោយលើកហេតុផលជាត្រកូលក្សត្រដូចគ្នា ហើយព្រះអង្គថ្វាយបង្គំតែព្រះមហាក្សត្រខ្មែរប៉ុណ្ណោះ ។

លើកក្រោយទៀតពួកមេទ័ពសៀមបានយកក្បាលខ្មោចទាហានភូមាទៅដោតតម្រៀបនៅកំពង់ទូកព្រះទីនាំងរបស់ព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៌ ព្រះអង្គបានខ្ញាល់យ៉ាងខ្លាំង ដោយចាត់ទុកជាការមើលងាយព្រះជេស្តាហើយក៏បានឈានដល់មានការឈ្លោះប្រកែកជាមួយព្រះបាទនរេស្វារៈ រហូតដល់សម្រេចចិត្តដកកងទ័ពលង្វែកត្រឡប់មកនគរវិញ ។

ព្រះបាទនរេស្វារៈ ក៏បានប្រកាសថាការដកទ័ពថយរបស់ក្រុងលង្វែកជាការបំពានសន្ធិសញ្ញាសម្ព័ន្ធមេត្រីភាពរវាងនគរទាំងពីរ ហើយចាត់ទុកជាប្រយោជន៍ដើម្បីឈ្លានពានកម្ពុទេសឡើងវិញ ។

ព្រះបាទសត្ថាព្រះអង្គបានខ្ញាល់ និងងឿងឆ្ងល់ជាមួយព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៌ពីការដកទ័ពមកវិញ ទាំងការសឹកមិនទាន់បានបញ្ចប់ ប៉ុន្តែក្រោយពីបានស្តាប់យល់ដំណើរសេចក្តីហើយ ព្រះអង្គក៏លាន់ព្រះឱស្ឋថា៖ «សៀមចង់បំពានមើលងាយព្រះជេស្តាក្រុងលង្វែក ហើយអំណេះតទៅពួកសៀមនឹងជាសត្រូវរបស់ក្រុងលង្វែក» ។

បញ្ជាក់៖ មានប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានសរសេរឈ្មោះស្តេចសៀមថា ព្រះបាទ«នរិនសូរ ឬនរេនសូរ» ។ 
សំរាប់ខ្ញុំគិតថាមិនត្រឹមត្រូវទេ! ដោយផ្អែកលើប្រវត្តិសាស្ត្រអក្សរសាស្ត្រសៀម គឺជាការចម្លងចេញពីអក្សរខ្មែរ (ប្រភពតួរអក្សរខែ្មរមកពីអក្សរ បល្លវៈ ឥណ្ឌាខាងត្បូង) សៀមកាត់សក់ និងមិនសរសេរព្យាង្គតម្រួត ហើយប្រើការប្រកបបែបសំស្ក្រឹត ដោយមិនមានឃោសៈ និងអឃោសៈដូចការប្រកបបែបមគធភាសា~បាលី ដោយស្រៈជាតួកំណត់សម្លេង ដូច្នេះពាក្យថា นเรศวร អានតាមសំនៀងសៀមថា «ណ.រ៉េ.សួន» មកពីពាក្យសំស្ក្រឹត «នរ+ឥស្វារៈ ឬ นร+อิศวร» ជាពាក្យមួយមានន័យថា «នរេស្វារៈ» ជាឈ្មោះត្រឹមត្រូវជាង ។

ប្រភព៖ ឃុនបរមវិសេសៈ ហ្លួងរតនៈសម្បត្តិ